Een aantal weken geleden was ik op vakantie in Tsjechië. Een vakantie daar is voor iedereen aan te raden. Het land is heel mooi, de mensen vriendelijk en de prijzen (ook in de horeca) erg prettig. Het land is nog niet buitengewoon toeristisch, en dat maakt dat op veel plaatsen nog een gevoel van "pure natuur" kan worden beleefd. Ook lijkt buiten de grotere plaatsen de tijd soms te hebben stilgestaan, en het Oostenrijkse verleden is goed merkbaar in de architectuur, maar zeker ook in de keuken van het land.
Het land heeft na de fluwelen revolutie het communistische verleden afgeschud, en heeft een nogal onzachte landing gemaakt in de markteconomie. Dat is ook goed merkbaar gezien de vele buitenreclame en vele supermarkten die standaard 168 uur per week open zijn ("non-stop"). Het land is na de afscheiding van Slowakije en de vele investeringen uit Duitsland en Oostenrijk zich enorm op de westelijke buren aan het oriënteren, en dat is in alles merkbaar. Zo ook in de verkeerstechniek, denk daarbij met name aan het wegontwerp en de bewegwijzering. Dat laatste is dan ook onderwerp van deze notitie.
Wegennet en bewegwijzering in zijn algemeenheid
Systeem en uitvoering van de bewegwijzering op het onderliggend wegennet stammen nog uit de tijd van voor 1989. Het is inconsistent, onvolledig en qua uitvoering matig. Voor een kruispunt treft men pijlbordjes aan, en op de kruising zelf helemaal niets. Richtingen op de pijlbordjes komen relatief vaak niet overeen met de feitelijke rijmogelijkheden. De doelen zijn in een te klein lettertype om met 90 km/h te lezen, en met 1 setje gestapelde pijlborden voor een kruispunt wordt over het algemeen volstaan. Alleen bij gecompliceerder situaties op wegen met een nummer onder de 100 komt men vaker voorwegwijzers tegen zoals we die in Nederland gebruikelijk vinden.
Lokale en toeristische bewegwijzering komt sporadisch voor, en is per gemeente verschillend.
Kruispunt in weg 605 bij Rudná
Weg 236 tussen Křivoklát en Zdice
In het systeem komen genummerde wegen voor. In principe kent Tsjechië één nummeringssysteem voor het gehele wegennet. Men kan de genummerde wegen als volgt categoriseren:
1-99: doorgaande rijkswegen (klasse I), een aantal daarvan uitgevoerd als (auto)snelweg. Deze wegen beschikken over markering, al is de aanwezigheid daarvan op niet (auto)snelwegen vaak deels weggemoffeld onder postzegelstukjes onderhoudsasfalt.
100-600: wegen van regionaal belang (klasse II). Vaak niet breder dan 6 tot 7 meter en zonder markering, of met restanten van reeds jaren geleden bijna volledig weggesleten markering
601-699: voormalige rijkswegen die vervangen zijn door een (auto)snelweg, maar die hun doorgaande karakter behouden ten behoeve van verkeer wat niet beschikt over een tolvignet.
Wegnummers worden weergegeven op een blauw schildje met een witte rand, met daarin in wit het wegnummer. Voor autosnelwegen is de achtergrondkleur voor het wegnummer rood. Daarnaast worden de E-nummers aangegeven in de bewegwijzering,
Weg nummer 19 nabij Obrataň
Het wegnummer wordt in principe na elk kruispunt weergegeven. Het land kent vooral veel enkelbaans rijkswegen met gelijkvloerse kruispunten. Daarbij zijn ook nog diverse echte 3-strookswegen waar tegelijkertijd van beide kanten mag worden ingehaald, en waar een stukje markering enkel en alleen het tripleren in bergopwaartse richting verbiedt. Tsjechen zijn dan ook liefhebbers van inhalen. Als men de rijstijl en weginrichting vergelijkt met die in Nederland, dan mag met recht gezegd worden dat enerzijds het wegontwerp op het onderliggend wegennet in Tsjechië wellicht nog wat onderontwikkeld is, anderzijds in Nederland met zijn Duurzaam Vernielde, en van veel te veel markering voorziene, gedowngrade, optisch versmalde en van inhaalverboden voorziene wegen de veiligheidsfreaks véél te ver zijn doorgeschoten. Wat dat betreft zouden beide landen beter een voorbeeld kunnen nemen aan het land dat hen scheidt: Duitsland.
3-strooksweg nr. 34 tussen Pelhřimov en Humpolec
Weg nummer 19 tussen Tábor en Pelhřimov
Veiligheidsvoorzieningen
Tsjechische wegen met een nummer beneden de 100 zijn in principe voorzien van geleiderails, reflectorpaaltjes en markering, hoewel het onderhoud uit oogpunt van geldgebrek nog wel eens wat te wensen overlaat. Op de D- en R-wegen waarvoor middels een vignet tol betaald moet worden zijn deze standaardvoorzieningen echter prima in orde en op westers niveau. De bebording is ook op de meest achteraf gelegen wegen dik in orde. Wel moet men bedacht zijn op vreemde voorrangsconstructies, waarbij men geen enkele hulp van markering op het wegdek hoeft te verwachten.
Wat in Tsjechië bovendien heel anders is, is hoe men omgaat met reclame en met tegenverkeer bij groot onderhoud. Opvallend is ook de enorme hoeveelheid reclame de weggebruiker te zien krijgt voor bier en andere alcoholica. Interessant is dat zelfs viaducten worden gebruikt voor reclame. Bijzondere inkomstenbron !
Hieronder volgt fotocollage voor wat betreft deze twee onderwerpen.
Tegenverkeer op de D1 bij Praha-Šeberov. Vmax=80 km/h
Tegenverkeer op de M0 bij Praha-Strašnice. Vmax=60 km/h
Tegenverkeer op de R1 bij Praha-Černý Most. Vmax=80 km/h
Reclame op de M0/R1 bij Praha-Štĕrboholy
Reclame op de D5 Plzeň - Praha
Reclame op de D5 Plzeň - Praha
Bewegwijzering op autosnelwegen
Systeem
Het systeem wat destijds is ontwikkeld, geldt in essentie nog altijd.
Op 1000 meter voor begin uitvoegstrook staat een vooraankondigingsbord. Opmerkelijk is dat de afritnaam op dit bord op de volgborden vaak helemaal niet meer voorkomt.
Deze wordt op 500m voor begin uitvoegstrook gevolgd door een voorwegwijzer met vorkpijl.
Bij begin uitvoegstrook staat een beslissingswegwijzer, en bij het puntstuk een uitsmijter.
Na de invoegstrook staat een afstandenbord, met daarop vermeld in elk geval de afstand tot het einddoel, en de afstand tot de eerstvolgende aansluiting.
Er is voorzien in afritnummering, deze is analoog aan het naburige Oostenrijk gebaseerd op de kilometrering van de aansluiting, en dus niet opeenvolgend genummerd.
Verzorgingsplaatsen worden aangeduid in een eigen stramien: 2000m, 500m en beslissingswegwijzer.
Als dat nodig is, kan in voorkomende gevallen van de standaardafstanden worden afgeweken.
Uitvoering
Bij de aanleg van de snelwegen tussen 1971 en 1990 werd voor de bewegwijzering gebruik gemaakt van een voor Tsjechoslowakije eigen lettertype. Bewegwijzering op de autosnelwegen (D; dalnice) en de expreswegen (R; rychlostní silnice) is groen, in tegenstelling tot de standaard bewegwijzering op andere wegen, die blauw van kleur is. Pijlen hebben geen gestandaardiseerde kopvorm, maar wel een gesloten pijlpunt. De genummerde aansluitingen worden aangeduid met de Engelse term EXIT. Het eigen autosnelwegnummer wordt niet weergegeven, het E-nummer wel. Dit kan worden beschouwd als de 1e generatie uitvoering, welke nog op diverse plekken is aan te treffen.
Na de val van het communisme en de afscheiding van Slowakije is men in Tsjechië overgestapt op het Duitse lettertype DIN1451, waarbij bestemmingen alleen in kapitaal worden uitgevoerd, in tegenstelling tot Duitsland, waar ook het onderkast wordt gebruikt. Dit met uitzondering van een beperkt aantal bestemmingen waarbij men wel onderkast toepast, zoals de aanduiding "Centrum", vliegveldnamen of grootwinkelgebieden ("Nákupní zóna"). In eerste instantie werden daarbij nog steeds niet-gestandaardiseerde pijlpunten gebruikt, dat is feitelijk de 2e generatie. Dit ontwerp is midden jaren '90 verder verbeterd met gestandaardiserde hartkoppijlpunten; waarmee de 3e generatie bewegwijzering ontstond. Twee jaar geleden tenslotte heeft het afritsymbool haar intrede gedaan ten koste van het woord "EXIT", en is de aanduiding van het D-nummer in wit op rood geïntroduceerd. In deze laatste vorm spreken we van de 4e generatie uitvoering. Bij een aansluiting kunnen borden van meerdere generaties elkaar opvolgen.
Naast de standaard vormgeving bij "normale" aansluitingen, komen ook portaaluitvoeringen voor op wegen met 3 rijstroken (zoals delen van de D1 en R1) en bij knooppunten tussen D- en R-wegen, en onderling.
De uitvoering van alle panelen is in aluminium. Over het algemeen levert dit strakke borden op, maar met bepaalde zonnestand is duidelijk ook de opbouw van de panelen aan de voorzijde zichtbaar !
In het overzicht hierna zijn afbeeldingen opgenomen van de diverse generaties bewegwijzering in Tsjechië.
Vooraankondigingsbord 1000m
1e generatie 2e/3e generatie 4e generatie
Voorwegwijzer 500m.
1e generatie 2e generatie
3e generatie 4e generatie
Beslissingswegwijzer 0m
1e generatie 2e generatie 4e generatie
(3e generatie geen foto)
Uitsmijter puntstuk
1e generatie 2e generatie 3e generatie (groen; op knooppunt R1-D5) 4e generatie
Afstandenbord
1e generatie 2e generatie 3e generatie 4e generatie
Op de D- en R-wegen komt naast de gewone bewegwijzering ook bruine, toeristische bewegwijzering voor.
Deze is vergelijkbaar met de gangbare borden elders in Europa, waarin het toeristische of culturele doel gestileerd wordt weergegeven.
Over het algemeen is de uitvoering op D- en R-snelwegen duidelijk. Maar op één locatie bleek de combinatie van enkel kapitaal in de letters, het naast elkaar zetten van doelen en het uit twee woorden bestaan van plaatsnamen ronduit dodelijk. Probeer dit als buitenlander maar eens snel te begrijpen bij 100 km/h:
(D: Nürnberg, Pilsen, Teplitz, Jungbunzlau, Königgrätz, Brünn, Budweis, Strakonitz)
Bewegwijzering op knooppunten
Op en nabij knooppunten worden veelal portaalwegwijzers gebruikt.
Opvallend is de soms nogal fragile ogende portaalconstructie, maar blijkbaar kan het wel in combinatie met de soms vrij forse alu-panelen. Zie de foto hieronder.
NB: "Ostatní tranzit" betekent zoveel als "overig / doorgaand verkeer". Het wit-groen-witte
vierkant met een Romeinse I of II is een aanduiding voor een stadsringweg. Opvallend is ook
dat op dit portaal van de 3e generatie de R-nummers wel in wit op blauw worden aangegeven,
maar het D-nummer niet in wit op rood. Dit is bij de 4e generatie uitvoering dus rechtgezet.
De meeste knooppunten in Tsjechië (en vooral die in de Praagse ring R1) kennen directe verbindingsbogen voor de belangrijkste relaties. Echter op de Praagse ring zijn ook knooppunten gebouwd die wel voltooid zijn, maar en één of meerdere richtingen tijdelijk aansluiten op een niet-snelweg. Voorbeelden van dergelijke knooppunten zijn R1-R6 en R1-D11. Bij dit laatste knooppunt wordt op de nog niet aangelegde tak stad-in een winkelgebied ontsloten middels een linkse uitvoeger vanaf de D11. Hieronder is te zien hoe men dat (met 3e-generatie wegwijzers) heeft opgelost.
Verder komen ook knooppunten voor tussen autosnelwegen (D) en snelwegen (R), waarbij kleuronderscheid wordt gemaakt, al op het moment dat men bijvoorbeeld de rangeerbaan berijdt. Als voorbeeld hierbij de situatie op het in 2006 opengestelde knooppunt van de D5 en de R20 ten zuiden van Plzeň.
Als er geen sprake is van een uitvoeger, maar van een weefstrook, dan gebruikt men op het portaal een ander soort pijl voor de afgaande richting, zoals hier getoond op weg 27 ten zuiden van Plzeň, welke over een kleine lengte is uitgebouwd tot R-klasse profiel, echter wettelijk een gewone weg is met Vmax=90 km/h.
Bij knooppunten worden doelen genoemd die op de afslaande snelwegen niet (overal) worden gecontinueerd. Opvallend waren daarbij Wien (D1), Nürnberg (D5), Wrocłav (D11) en Szczecin (R10), overigens wel netjes allemaal in de schrijfwijze van het buitenland. Op de snelweg zelf is de laatste plaats voor de grens hoofddoel, zoals bijvoorbeeld het kleine dorpje Rozvadov (D: Rosshaupt) op de D5 richting Nürnberg.
Knooppunt Třebonice
Met alle tot hier verstrekte informatie kan een goed beeld worden gevormd van de bewegwijzering in Tsjechië. Er is echter één knooppunt dat ik veelvuldig heb mogen berijden vanuit verschillende richtingen, dat een inspiratie kan zijn voor de thans in Nederland gevoerde discussie over de vormgeving van bewegwijzeringspanelen op snelwegen met pijlen omhoog, waarvan thans in het kader van Fileproof een aantal locaties wordt voorzien.
Dit knooppunt het Třebonice, en verbindt de R1 en de D5 aan de westzijde van de stad Praag. Het gaat daarbij met name om de situatie op weg R5-noordbaan komende vanuit de stad (situatie 1), en de R1-oostbaan, komende vanuit het zuiden (situatie 2).
Situatie 1
In de eerste situatie is sprake van 2 afritten die elkaar vrij snel opvolgen. De uitrijstroken zijn van elkaar gescheiden.
Qua bewegwijzering (3e generatie) levert dit het volgende beeld op:
Let op de dubbele afstandsaanduiding, en het verschil in hoogte tussen de rechtdoorpijlen.
Het bord is echter prima te begrijpen, en esthetisch ziet het er ook goed uit..
Het volgende portaal staat bij het begin van de eerste uitvoeger. Hier staan de besliswegwijzer voor de eerste uitrit en de voorwegwijzer voor de volgende naast elkaar, met de nodige tussenruimte. Een oplossing die niet uitblinkt in duidelijkheid, en waar ook qua beeld naar de weggebruiker toe het nodige op af te dingen is. Het gaat waarschijnlijk in de praktijk goed door de aanwezigheid van het eerdere (op de voorgaande bladzijde afgebeelde) portaal 500 meter hieraan vooraf gaande.
Het daarop volgende portaal bij aanvang van de tweede uitvoegstrook is minder spectaculair. Een recht-toe-rechtaan combinatie van twee panelen van de 3e generatie. De uitsmijter is hoog aan een uithouder geplaatst - gezien de geleiderails op het kunstwerk zou men onvoldoende zicht hebben op een laaggeplaatst exemplaar in het puntstuk.
Situatie 2
In de tweede situatie is sprake van 3 afritten die elkaar vrij snel opvolgen. Er is sprake van één lange uitvoegstrook, waar middels twee tapers de eerste twee verbindingswegen vanaf takken. Schematisch zoals onderstaand, alleen dan met nog een extra uittaperende verbindingsweg. De verbindingswegen zijn bewegwijzeringstechnisch met de letters A, B en C aangeduid.
Deze situatie blijkt bewegwijzeringstechnisch op een andere manier te worden opgelost.
De hierna getoonde 7 foto's vormen dan ook een van de belangrijkste onderdelen van deze verkennende notitie. De borden zijn ook hier van de 3e generatie.
Het eerste portaal op 1100 meter van de uitvoeger van het knooppunt. Een overzichtelijk bord, met daarop alle afgaande richtingen benoemd.
Dit bord wordt herhaald op 500 meter voor de uitvoeger van het knooppunt.
Hier het portaal op 500 meter. Feitelijk dezelfde informatie als op het 1100 meter portaal.
Met excuses voor de vlek op de foto in het midden van het paneel - die is het gevolg van een smerige voorruit.
Dit bord wordt gevolgd door een portaal ter plaatse van begin uitvoegstrook. Let op de drievoudige beslispijl in het rechter paneel ! De borden zijn zeer duidelijk en het voorsorteren verloopt rustig en soepel.
Bij de taperende uitvoeging 23-A staat een uitsmijter (naar het OWN), en verderop weer een besliswegwijzer voor de hierachter gelegen afritten 23 B-C.
Na het B-C portaal volgt bij de taper een uitsmijter naar 23-B. Dit bord is groen, omdat snelweg 5 naar Praag de R-snelwegstatus heeft. Daarachter het laatste portaal. Merk op dat ook hier, evenals bij een weefvak, een hoge afslaande pijl wordt gebruikt (ten teken dat de rijstrook ter plaatse van het bord al bestaat), en dat dit ook gevolg heeft voor de hoogte van de pijlen in het rechtdoorpaneel. Hier is geen logische verklaring voor te bedenken; het zal wel met esthetische vormgeving te maken hebben. Daar gaat met in Tsjechië op een pragmatische manier mee om - bordontwerpen zijn gelukkig blijkbaar niet volledig dichtgetimmerd door een grafisch vormgever.
De oplossingen bij dit knooppunt vind ik erg interessant (vooral de laatste), en verdienen m.i. navolging.
Tot zover mijn verslag. Hopelijk vonden jullie het interessant.
En excuses voor sommige wazige opnames.