Wat is er eigenlijk nieuw aan Natura2000 zo opeens?
De Vogelrichtlijn bestaat al sinds 1979 en de Habitatrichtlijn sinds 1992. Beide richtlijnen zijn overigens door Nederland geïnitieerd .
De meeste Natura2000-gebeiden liggen in de EHS, dus afgezien van de juridische hardheid die de EHS niet heeft -zolang deze nog niet in de bestemmingsplannen is opgenomen- verandert er niet veel.
Er zijn een aantal erg belangrijke verschillen die het erg lastig maken om nog te klussen.
Natura 2000:
- heeft een
zeer streng beschermingsregime
- heeft harde instandhoudingsdoelstellingen per gebied (liggen in beheersplannen vast die nog opgesteld moeten worden)
-
alle (mogelijk) significante effecten zijn verboden en dit heeft externe werking (dus ook van toepassing wanneer het plan buiten het Natura 2000-gebied effecten heeft binnen het Natura 2000-gebied).
De instandhoudingsdoelen zijn voor de rechter beslissend (zo blijkt uit jurisprudentie). Is bijvoorbeeld in een Natura 2000-gebied geen instandhoudingsdoel vastgelegd voor geluidgevoelige vogels, dan is meer geluid op dat gebied niet altijd een negatief effect.
Er zijn voor natuurbescherming twee wetten relevant: de Flora&Faunawet (voor bescherming van soorten) en de Natuurbeschermingswet 1998 (voor gebiedsbescherming). Soorten moeten altijd worden beschermd (ook buiten erkende natuurgebieden, voor gebieden gelden de nodige beschermingsregimes. Het strengste beschermingsregime is Natura 2000 (eigenlijk een soort van opvolger van de Habitatrichtlijn). Dit Natura 2000 komt voort uit een Europese richtlijn en is in Nederland geïmplementeerd in de Natuurbeschermingswet 1998.
Veronderstellen we dat we een snelweg willen verbreden in de buurt van een Natura 2000-gebied dan moet daar (zoals bij elke wegaanpassing/aanleg) een inpassingsplan voor worden gemaakt. In de praktijk zijn dit vaak twee documenten: het landschapsplan en het natuurplan. Het landschapsplan is in deze niet echt relevant, het natuurplan wel. Het natuurplan is een onderzoek naar de effecten op de natuur in de omgeving en betreft alle gebieden in de buurt (ook niet beschermde gebieden) en alle beschermde soorten (in strengheid variërend van de grauwe gans tot aan knoflookpad...).
Is de uitkomst van het natuurplan dat er geen significante negatieve effecten zijn te verwachten op een Natura 2000-gebied, dan volstaat een zogeheten "verslechterings- en verstoringstoets". Soms is dit niet veel meer dan een nadere uiteenzetting van de relevante onderdelen van het Natuurplan (ik heb discussies meegemaakt met inhoudelijk specialisten en juristen over of het veranderen van de naam zou volstaan...), ofwel: niets aan de hand.
Is de uitkomst dat er wél significante negatieve effecten te verwachten zijn (of ten minste: niet uitgesloten kunnen worden) dan kan het plan in beginsel NIET doorgaan... Dat is erg vervelend voor de initiatiefnemer van een plan, dus is er een (kleine) uitzonderingsmogelijkheid: toetsen aan de ADC-criteria... Toetsen aan de ADC-criteria houdt in dat er het volgende bekeken moet worden:
Alternatieven: zijn er alternatieven voor het plan die geen schade aan een Natura 2000-gebied aanrichten? (een andere locatie, maar wellicht ook niet-inframaatregelen)
Dwingende redenen van groot openbaar belang: een zware term... Het komt er in ieder geval op neer dat er een keiharde onderbouwing van nut/noodzaak moet zijn die duidelijk in wetgeving/beleid staat. Deze term gaat in ieder geval niet op voor individuele bedrijven (ofwel: exit uitbreidingen voor boeren...)
Compensatie van de aangerichte schade: deze is NIET afkoopbaar, er MOET fysiek gecompenseerd worden.
De eerste twee termen zijn het meest vervelend, zeker wanneer er strikt geïnterpreteerd wordt. Voor hoogwaterbescherming is vanalles mogelijk, maar daarvoor verdwijnt in Nederland vrijwel elke (juridische) belemmering. Voor verkeer/vervoer wordt het al listiger, al valt hier in veel gevallen wel een mouw aan te passen. Echter, het kan wel zijn dat de initiatiefnemer niet het voorkeursalternatief kan uitvoeren en gedwongen is om een ander alternatief te kiezen (stel: de A6/A9 had significante effecten op het Naardermeer gehad, dan had de minister niet meer mogen kiezen voor de A6/A9). Verder zou het kunnen zijn dat verbreding van het spoor minder effecten heeft dan wegverbreding, waardoor de minister niet meer mag kiezen voor wegverbreding. Heeft de minister geen spoor onderzocht in zijn studie? Dan zou het maar zo kunnen zijn dat de rechter dit kan gaan zien als een gebrek (=vernietiging). Of dit gaat gebeuren is niet bekend, maar goed, uitsluiten kunnen we het niet op dit moment.
Dwingende redenen van groot openbaar belang impliceert dat er een harde nut/noodzaak moet zijn. Momenteel is deze in Nederland opgebouwd aan de reistijden om trajecten uit de Nota Mobiliteit. Is deze in de spits 1,5x zo lang als buiten de spits (in steden 2x) dan geldt een ingreep als noodzakelijk. Dat vergt dan natuurlijk wel veel van de verkeerscijfers en de vervoersvraag in de toekomst. Studies zullen dus wellicht wat breder moeten worden in de beginfase (gelukkig constateerde ene meneer Elverding dit ook al...), waardoor zowel nut/noodzaak als het ontbreken van alternatieven kan worden aangetoond (hoewel bredere voortrajecten voor wegen een risico in gaan houden: je kijkt immers verder dan dat we nu doen).
De compensatie kon ook wel eens lastig gaan worden: er vinden nog altijd veel ingrepen plaats, waardoor er (dus) veel gecompenseerd moet worden. Dit moet bij voorkeur in hetzelfde gebied gebeuren, anders zo dicht mogelijk erbij (zowel in termen van soorten/habitats als fysiek ook in de buurt). Het is dus niet zo dat schade in de Achterhoek kan worden gecompenseerd door tien boeren op de Veluwe uit te kopen en het land te laten voor wat het is.
Momenteel zijn de twee nieuwste hits voor effecten i.r.t. Natura 2000 de zgn. stikstofdeposities en geluid (vaak max. 43 dB, bij sommige gevoelige soorten/gebieden 40dB). Met name het eerste effect is ernstig vervelend: enerzijds omdat er niet heel veel tegen te doen valt (schonere motoren en minder mestuitstoot verplichten kun je niet regelen middels een wegverbreding) en anderzijds omdat de effecten stukken verderop nog merkbaar en meetbaar kunnen zijn: meer onderzoekslast, grotere kans op schade aan meer gebieden...
Er zijn nog een paar mogelijkheden voor interventies:
- beroep aantekenen tegen de definitieve aanwijzing (kan alleen wanneer je belanghebbend bent én hebt ingesproken op de betreffende ontwerp-besluiten)
- De beheersplannen worden ter inzage gelegd en daar is ook weer beroep tegen mogelijk... Net als bij het protesteren tegen wegen geldt dat uitstel hier vaak geen afstel betekent, maar het is wel mogelijk...
Let wel: geen beheersplan is geen garantie voor lekker bouwen, bij geen beheersplan geldt dat je niets mag... Echter, de termijn waarop dat gaat spelen is nog lang niet ingegaan (pas over een jaar of wat, maar dat weet ik niet precies).
Bart - als alles op jou afkomt, zit jij op de verkeerde baan...